Z dziejów miasta i Ziemi Krzepickiej - geneza miasta

Krzepice swoje miejskie początki zawdzięczają kilku sprzyjającym czynnikom. Położone na północno-zachodnim skraju Jury Wieluńsko-Częstochowskiej, w dogodnym zakolu rzeki Liswarty, na długo przed lokacją (sięgając co najmniej do schyłkowego okresu kultury łużyckiej), stanowiły obszar - wraz z okolicami - dość gęsto zasiedlony. Świadczą o tym cmentarzyska w Zbrojewsku, Opatowie czy w Dankowie. Nieprzypadkowo zatem krzyżowały się tutaj lokalne dukty handlowe, których znaczenie wyraźnie wzrosło już w okresie wczesnopiastowskim. Wraz z powstaniem podziałów dzielnicowych, w bezpośrednim sąsiedztwie dzisiejszego miasta (w pobliżu wsi Starokrzepice) założona została graniczna osada targowa, będąca ważnym etapem dalszego rozwoju osadniczego i gospodarczego. Jednak dopiero względy polityczne zadecydowały o ważkim awansie tego obszaru. Ok. połowy XIV wieku od terytorium Królestwa Polskiego odpadł ostatecznie (na rzecz Czech) Śląsk. Ówczesny władca polski, Kazimierz Wielki, w ramach koniecznego stworzenia wzdłuż granicy systemu fortyfikacji obronnych, wystawił na terenach bagnistych nad rzeką Liswartą zamek, strzegący jednocześnie bezpieczeństwa lokalnych szlaków komunikacyjnych. Obsługa handlowa, a przede wszystkim produkcja wyrobów rzemieślniczych i różnych usług na rzecz zamku, sprzyjały ożywionemu osadnictwu. Fakt ten zadecydował o lokowaniu przez króla Kazimierza miasta (na prawie magdeburskim) w miejscu osiedla, położonego w suchym terenie, na wschód od zamku. Od tej pory zamek i miasto, położone na pograniczu państwa, leżące na styku Śląska, Małopolski i Wielkopolski, pełnić będą przez kilkaset lat nie tylko istotny punkt obronny, ale przede wszystkim handlowo-komunikacyjny. To tędy wiódł przecież fragment ważnego królewskiego szlaku biegnącego z Krakowa przez Olkusz, Żarki, Częstochowę w kierunku Kalisza i Poznania. Tędy przebiegać będzie ważny szlak handlowy z Rusi przez Małopolskę na Śląsk, w kierunku Wrocławia i Świdnicy.

Pierwszą pewną i szczegółową datę potwierdzającą istnienie Oppidum Crzepicensis podaje dokument lokacyjny na prawie niemieckim, m.in. dla wsi Częstochowa, wystawiony przez króla na zamku w Krzepicach pod dniem 24 sierpnia A.D. 1356, natomiast Jan Długosz początki miasta datuje na rok 1364. Dokładnej daty lokowania Krzepic zapewne już nie ustalimy, między innymi z powodu spłonięcia ratusza krzepickiego w 1881 roku. Kwestie te były badane i analizowane przez Instytut Historii PAN w ramach: „ Słownika Historyczno – Geograficznego Województwa Krakowskiego w Średniowieczu”, Kraków 1994. Zacytujmy w całości tą analizę:

„Datę 1364 w sprawie budowy zamku łatwo zweryfikować, gdyż 24 VIII 1356 Kazimierz Wielki wystawił dok. na pr. niem. dla wsi Częstochowy in Crzepyce w obecności m. in. Prandoty burgrabio nostro ibidem in Crzepycze (DP 3). Skoro król przebywał wówczas na zamku krzepickim w otoczeniu wysokich dostojników, zamek ten musiał już nadawać się do zamieszkania. Trzeba więc przyjąć, że na pewno został wzniesiony przed 1356 r. W tym wypadku J. Długosz, pisząc na pierwszym miejscu o założeniu miasta pod r. 1364, podał także informację, że król wybudował również zamek, co mógł uczynić znacznie wcześniej. Daty 1364 nie musi się więc wiązać z budową zamku. Nie zachował się królewski dokument lokacyjny miasta. Ponieważ dokument z r. 1357 z wiadomościami o kościele i mieście budzą cały szereg wątpliwości (→ przyp. 7), dlatego nie można ich w zasadzie wykorzystywać do określenia przybliżonej daty lokacji miasta Krzepice. Powtórzona zaś 5-krotnie przez J. Długosza data 1364 jako rok założenia miasta nie jest chyba zmyśloną tym bardziej, że wiedział on o nadaniu dziesięcin kościołowi krzepickiemu w Zajączkach i K. przez arcbpa gnieźn. Jarosława oraz o konflikcie króla i bpa krakowskiego. Bodzęty, który odmówił uposażenia nowemu kościołowi, a wreszcie o zamianie granic diecezji. Nie podał jednak daty 1357, ale raz tylko datę 1360 (Opera Omnia 1, s. 361). W tej sutuacji datę 1364 należałoby uznać za przybliżoną datę lokacji miasta. Sam proces zagospodarowania tych terenów był chyba dłuższy i rozpoczął się wcześniej. Ważną wiadomość w tej sprawie podaje sam Długosz. Przy opisie Krzepic zaznacza, że w mieście jest folwark królewski [zamkowy pod miastem], z którego dziesięciny wybiera pleban z królewskich Krzepic Starych (DLb. 2 s. 212), leżących po drugiej stronie Liswarty w ziemi wieluńskiej i diecezji wrocławskiej. Teren wokół zamku Krzepice był więc już zagospodarowany przed 1356 r. Folwark założono znacznie przed powstaniem miasta i zbudowaniem w nim kościoła, skoro dzies. przekazał król plebanowi w swojej wsi Krzepicach Starych, a nie świeżo ufundowanemu i nic uposażonemu kościołowi w mieście. Przed założeniem miasta istniała być może, obok Krzepic Starych, nowa wieś Krzepice, której król później nadał prawa miejskie.”

Rozwój i wzrost znaczenia Krzepic

Po 1370 roku Krzepice wraz z Ziemią Rudzko - Wieluńską (aż po gród i zamek w Byczynie ) otrzymał w lenno z nadania Ludwika Węgierskiego, książę opolski - Władysław. Wg. różnych dokumentów, przebywając na tych terenach, książę ów najczęściej rezydował właśnie w Krzepicach. Można zatem śmiało stwierdzić, iż na jakiś czas Krzepice stały się niejako stolicą nowego księstwa. Stan taki nie trwał jednak długo. Po chrzcie i koronacji Władysława Jagiełły, pod wpływem aktywnej polityki panów małopolskich, rozpoczął się okres porządkowania stanu prawnego ziem podlegających Królestwu Polskiemu. Najpierw wyprawa królowej - św. Jadwigi pozwoliła odzyskać Polsce Ruś Halicką ( dotąd namiestnikiem w imieniu władców węgierskich był tu... Władysław Opolczyk!) oraz wpływy w Mołdawii, by następnie, za sprawą wyprawy zbrojnej w 1391 roku pod wodzą słynnego Spytka z Melsztyna - odebrać Opolczykowi lenno wraz z Krzepicami. Nie bez znaczenia był tu fakt, iż Władysław Opolczyk paktował z Krzyżakami. Zatem pozostawienie w jego rękach tak ważnego strategicznie obszaru nadgranicznego i komunikacyjnego było na dłuższą metę nie do przyjęcia dla polskich polityków. Krzepice wraz z Kłobuckiem ponownie włączone zostały, do województwa krakowskiego w obrębie powiatu lelowskiego. W świetle zachowanych dokumentów ( II poł. XVI w.) granice miasta wyznaczał bieg rzek Liswarty i Bieszczy, a na wschodzie rzeczki oddzielającej je od gruntów przynależnych do wsi Iwanowice.

Z nadania Władysława Jagiełły zamek krzepicki stał się siedzibą starostwa niegrodowego, nadawanego przez władców osobom zasłużonym dla królestwa. Obszar starostwa aż do 1668 roku ( kiedy to znaczną wschodnią jego część oddano klasztorowi jasnogórskiemu ) obejmował terytoria pokrywające się z obszarem dzisiejszego powiatu kłobuckiego.
Obejmowało ono, oczywiście poza miastem Krzepice, także miasto Kłobuck oraz wsie, osiedla i sioła: Starokrzepice, Rębielice, Opatów, Złochowice, Truskolasy, Dankowice, Wręczyca, Zagórze, Zakrzów, Łobodno, Miedzno, Ostrów, Kocin, Kuźnica Łojkowska, Zajączki, Zbrojewskie, Kostrzyna, Podłęże, Kuźnia Blachownia, Grodzisko, Waleńczów, Cyganka, Ostrowy, Lutrowskie. (Powyższe miejscowości weźmiemy pod uwagę przy opisie okolic Krzepic).

Podniesienie rangi administracyjnej grodu przyczyniło się do częstego, zwyczajowego wręcz, wizytowania starostwa przez Jagiełłę i jego następców. Podróżujący polscy monarchowie na trasie Kraków - Kalisz - Poznań, nie zapominali o mieszczanach krzepickich, nadając im liczne przywileje i uprawnienia. Warto wymienić najważniejsze z nich:

- rok 1407: prawo do karczowania lasów i zarośli na obrzeżach miasta oraz zakładanie tam ogrodów, wraz z czasową wolnizną od ich uprawy,

- rok 1450: prawo do wolnego targu czwartkowego oraz przywilej wypasania bydła w borach i łęgach na terenie starostwa, co prowadziło do licznych zatargów z okoliczną ludnością.

- rok 1527: potwierdzenie dla Krzepiczan dotychczasowych przywilejów, ponowne nadanie miastu prawa magdeburskiego oraz zatwierdzenie praw do czterech jarmarków w roku (na św. Dorotę 6 II, św. św. Filipa i Jakuba 1 V, św. Piotra w Okowach 1 VIII oraz na św. Jadwigę 15 X). i targu we czwartki,

- rok 1552: ponowne zatwierdzenie dotychczasowych przywilejów oraz nadanie praw wolnizny na sprzedaż mięsa, a także - prawo do poszukiwania metali w obrębie granic miasta,

- rok 1559: Zygmunt August zezwala miastu na pobieranie po groszu z myta z handlu idącego ze Śląska i na Śląsk. W efekcie, w Krzepicach powstanie komora celna,

- rok 1565: król wyznacza w Krzepicach miejsce dla jarmarków pogranicznych, pięć razy w roku, które z czasem staną się jednymi z największych jarmarków w Rzeczypospolitej w ramach handlu bydłem, wołami w szczególności. ( „Encyklopedia Historii Gospodarczej Polski do 1945 roku” podaje: „ Szczególną rolę w granicach Polski odgrywały jarmarki (reprezentujące 3 strefy produkcyjne Rzeczypospolitej: leśną, hodowlaną i zbożową) w Lublinie, Gdańsku, Poznaniu, Gnieźnie, Warszawie, Jarosławiu, Kazimierzu, Krzepicach, Łowiczu…”).

Powyższe nadania miały decydujący wpływ na rozwój miasta aż po czasy "potopu" i dłużej, szczególnie w zakresie rzemiosła i handlu, ale także rolnictwa ( jakże ważnego dla rodzin mieszczańskich w okresach czasowego załamywania się koniunktury rękodzielniczej i handlowej). Stan rozwoju gospodarczego i pomyślności Rzeczypospolitej wpływał bezpośrednio na rozwój zamku i grodu w Krzepicach oraz ich najbliższej okolicy. Szczególnie pomyślny dla Krzepic był zatem okres od XV do połowy XVII wieku. Starostami krzepickimi były wtedy tak zasłużone dla monarchii postacie jak:

• Henryk Hińcza z Rogowa ( 1416 – 1420 ) – podskarbi koronny;
• Jan Mężyk z Dąbrowy, herbu Wieniawa ( 1434 – 1437 ) – wywodzący się ze śląskiego rodu Słaboszów, wojewoda ruski. Z jego fundacji oraz inicjatywy miejskich rajców założony został szpital przytułek, szczególnie dla osób starych a samotnych, oraz zarażonych;
• Mikołaj z Szydłowca, herbu Odrowąż (1521 – 1531 ) - poseł Zygmunta Starego i przyjaciel króla Jana Olbrachta, obok rodu Wolskich szczególnie zasłużony dla rozwoju starostwa i miasta, zwłaszcza po wielkim pożarze z 1527 roku (patrz: przywileje dla miasta z rąk Zygmunta Starego);
• Mikołaj Wolski, h. Półkozic ( 1566 – 1630 ) – wychowywał się z synami arcyksięcia Maksymiliana, później przyjaciel króla Zygmunta III Wazy, Marszałek Wielki Koronny.

Od 1677 roku starostwo objął ród Miączyńskich,w rękach których pozostało do schyłku Rzeczypospolitej. To za nich, niestety, rozpoczął się długotrwały regres zamku, starostwa i miasta.
Zamek krzepicki był miejscem ważnych spotkań i pobytów, m.in. delegacji księcia na Legnicy i Brzegu – Fryderyka II z delegacją króla Zygmunta Starego w latach 1515 i 1526. Od 1552 roku na tutejszym zamku przebywała córka Zygmunta Starego – Izabela, wdowa po królu węgierskim Janie Zapolya, którą odwiedzał brat Zygmunt August. Wtedy właśnie miały się tutaj odbywać próby wywoływania ducha Barbary Radziwiłłówny - ukochanej żony Zygmunta, która zmarła w roku 1551. W czasie powrotu do Włoch w 1556 roku zatrzymała się na granicznym zamku w Krzepicach owdowiała królowa Bona Sforza, mająca uwozić ogromne skarby. To tutaj dogonić ją miał, usiłując bezskutecznie zatrzymać, bo specjalnie wcześniej upity przez stronników królowej, wojewoda kaliski, Marcin Zborowski.

Od II połowy XVI wieku na zamku urzędowali starostowie z rodu Wolskich: Stanisław i wspomniany już Mikołaj. Ten ostatni doprowadził posiadłość do największego rozkwitu, czyniąc z niej późnorenesansową rezydencję pałacową z mostem zwodzonym, fosami, z wspaniałym ogrodem włoskim, urządzonym przez Włocha, Dominika, i zwierzyńcem w pobliżu. Wolski zgromadził w zamku bogatą bibliotekę, galerię obrazów ( w tym „sprośnych” fresków ), oraz wybudował laboratorium alchemiczne, do którego sprowadził z Austrii słynnego alchemika, Michała Sędziwoja. Jednak najtrwalszym dziełem tego wybitnego męża stanu stała się rozbudowa przemysłu w dobrach Krzepickich. W latach 1610- 1618, rugując z kuźnic wolnych kuźników stworzył wielki zespół hutniczo zbrojeniowy budując dwa piece tzw. włoskie i piec fryszerski, druciarnie, blacharnie, kużnie. Były to pierwsze tego typu i tej wielkości piece w Polsce, produkujące znakomitą surówkę. Roczną produkcję szacuje się na 450 ton surówki i 500 ton żelaza kuźniczego. Wytwarzano tu lufy armatnie, kotły, druty, blachy i elementy maszyn. Centrum tego przedsięwzięcia stanowił wielki piec w Pankach. Zaplanowana produkcja żelaza na przemysłową skalę pociągnęła jednak za sobą i ujemne skutki. Ponieważ wielkie piece pracowały na węglu drzewnym, stało się to powodem poważnego wytrzebienia lasów w tych stronach. Skutki tego procederu widoczne są do dziś. W dobrach Wolskiego miała też działać huta szkła, mająca wytwarzać „szklenice weneckie kryształowe”. Mikołaj zarządzał zamkiem aż 62 lata, do 1630 roku. Dwukrotnie - w 1574 i w 1588 roku starosta udzielał pomocy kandydatowi do tronu polskiego, arcyksięciu Maksymilianowi Habsburgowi ( bratu Rudolfa Habsburga). Nic dziwnego, bowiem Mikołaj Wolski wychowywał się na dworze cesarskim w Grazu wspólnie z obu arcyksiążętami. Maksymilian dążąc, nieskutecznie, do zdobycia Wawelu i korony polskiej stacjonował przez kilka tygodni wraz z topniejącym swym wojskiem na zamku krzepickim i w mieście wywołując głód i choroby. Cały epizod polski związany z arcyksięciem zakończył się na Śląsku, gdzie w słynnej bitwie pod Byczyną Hetman Wielki Koronny, Jan Zamoyski, pokonał i wziął do niewoli nieszczęsnego pretendenta do tronu polskiego. Dość szybko Starosta pogodził się z Zygmuntem III, i wręcz zaprzyjaźnił, otrzymując kolejne awanse. Już jako Marszałek Wielki Koronny pośredniczył wielokrotnie w imieniu Rzeczypospolitej we Wiedniu zawierając ważne sojusze polityczne i wojskowe z Habsburgami. W 1616 r. przyjmował na zamku w Krzepicach króla Zygmunta III i królową Konstancję. Pamiętajmy także, iż Marszałek Wielki Koronny ufundował w 1604 roku słynny klasztor kamedułów w podkrakowskich Bielanach. Warto nadmienić że w tym czasie, w latach 1609 – 1618, na zamku krzepickim żył Stefan Czarniecki, którego ojciec, Krzysztof, był podstarościm krzepickim. ( Informację tą podaję za x. S. Muznerowskim, oraz I. Kozielewskim). O rozwoju miasta, obok podstawowych zajęć rolniczych decydowały handel i rzemiosło, przynosząc miastu i starostwu spore dochody. W mieście działali licznie tkacze, handlarze soli. Wg. źródeł z 1564 i 1581 roku było tu 8 gorzelni, 2 browary ( zamkowy i klasztorny ), 24 jatki rzeźnicze, 24 piekarzy oraz 5 młynów produkujących mąkę i… kaszę (Zamkowy, Borecki, Piaskowy, Bartoszewski oraz przy foluszu ). Nieprzypadkowo zatem w tym czasie miasto znane było także z handlu „kaszą krzepicką”. Jednak jak pisze prof. H. Radziszewski w swoim „Podręczniku Ekonomii Politycznej” miasto słynęło wówczas przede wszystkim z giserni dział i kul. Szkoda jednak, że w ostatnim okresie zaginęła kopia księgi radzieckiej miasta Krzepice z lat 1553 – 1604, uszczupla to bowiem naszą wiedzę o życiu codziennym mieszkańców tego ciekawego miasteczka. Krzepice – jak większość miast im podobnych w ówczesnej Rzeczypospolitej – były niewielkie (liczące jednak w poł. XVI w. ok. 1000 mieszkańców); poza częścią rynku głównego ( zwanego „wielkim”) zabudowane drewnianymi chatami, narażone na liczne pożary. Odnotowano je w latach 1450, 1527, 1656, 1867, 1881, 1903, 1904, 1906. Zwarta zabudowa, przeważnie drewniana, gontowe i słomiane dachy sprzyjały tym tragicznym zdarzeniom.

Po najazdach szwedzkich

II poł. XVII wieku i wiek XVIII stały się dla Krzepic początkiem zastoju i stopniowego podupadania rzemieślniczego charakteru miasta na rzecz procesu jego agraryzacji. I chociaż, co dość wyjątkowe , samo miasto uniknęło większych nieszczęść w okresie Potopu, to jednak ogromna skala zniszczeń i wyludnienia się okolicznych wsi odbiła się mocno w dłuższej perspektywie na tradycyjnych dochodach mieszczan, a zatem i starostwa. Lustracja z lat 1659 -1664 informuje, co prawda, jedynie o spalonych przez Szwedów młynie i karczmie zamkowej, jednak odnośnie do miasta podaje o ubytku prasołów, piekarzy, szewców, rzeźników i foluszników. Zamek zatem i miasto stanowiły dla Szwedów i ich stronników b. ważne zaplecze o znaczeniu militarnym i aprowizacyjnym. Słabnącą aktywność gospodarczą Krzepic i terenu podtrzymywały jednak kuźnice, które od poł. XVIII wieku stanowiły ponownie jedno z ważniejszych źródeł zaopatrzenia w żelazo. (Dość powiedzieć, że w 1782 roku istniało w okolicach Panek 6 wielkich pieców. W latach 1800-1805 rząd pruski wybudował w Pankach nowy wielki piec, który następnie przez 40 lat był najwydajniejszy w Królestwie Polskim). Pomimo zniszczeń, zajęcia przez Szwedów zamku, miasto i okolice odznaczyły się w organizowaniu odsieczy dla oblężonej Jasnej Góry w listopadzie i grudniu 1656 r. ( w okolicach od Wielunia przez Krzepice po Częstochowę działał bardzo skutecznie oddział Krzysztofa Żegockiego, starosty babimojskiego). Ze schyłkiem niepodległości I Rzeczypospolitej wiąże się dla tego terenu jeszcze jeden dramatyczny epizod, tym razem związany z konfederatami barskimi. 5 listopada 1768 roku oddział Wojciecha Biedrzyńskiego otoczony został pod Krzepicami przez wojska rosyjskie Drewicza. Konfederaci poddali się, lecz zostali wymordowani.

Zmiany terytorialne i wydarzenia po rozbiorach

Istotny wpływ na zmiany terytorialne w obrębie ziemi krzepickiej miały przemiany, jakie nastąpiły w wyniku rozbiorów w XVIII wieku. Miasto systematycznie traciło swą dominującą pozycję ekonomiczną, kulturalną i administracyjną na tym obszarze. W wyniku utraty niepodległości przez Polskę, Krzepice znalazły się początkowo w zaborze pruskim, a następnie weszły w skład utworzonego Księstwa Warszawskiego jako część powiatu częstochowskiego, należącego do województwa kaliskiego. Podobnie sytuacja przedstawiała się po reorganizacji Księstwa w Królestwo Polskie. Największe jednak zmiany nastąpiły w wyniku represji popowstaniowych w 1870 roku. Krzepice wprawdzie nadal stanowiły jedną z gmin powiatu częstochowskiego, jednak w odpowiedzi na udział tutejszej ludności w powstaniu, władze carskie odebrały Krzepicom prawa miejskie. Stan ten utrzymywał się do czasu reformy samorządowej pod okupacją niemiecką w 1917 roku, kiedy to, przywrócono miejscowości prawa miejskie. Po odrodzeniu Państwa Polskiego w 1918 roku gmina Krzepice znalazła się w obrębie powiatu częstochowskiego w województwie kieleckim. Stan ten, wyłączając okres okupacji hitlerowskiej, przetrwał aż do włączenia gminy w 1950 roku do województwa śląsko - dąbrowskiego, natomiast dwa lata później gmina ta stała się częścią powiatu kłobuckiego aż do reformy administracyjnej z 1975 roku, kiedy to, po likwidacji pośredniego szczebla administracji i utworzeniu 49 województw, Krzepice znalazły się w obrębie województwa częstochowskiego. Najlepiej tą sytuację, w formie graficzno tabelarycznej obrazuje materiał z Polskiej Wikipedii z naszymi poprawkami.

Wróćmy do sytuacji samego miasteczka i jego mieszkańców od przełomu XVIII i XIX stulecia. W 1825 r. rząd carski skonfiskował dobra starostwa krzepickiego, które w 1838 r. przekształcił w „ Dobra Rządowe Krzepickie „ ( w tym miasto Krzepice, 36 folwarków, 5 młynów ). Wg. źródeł w 1845 r. miasto było jeszcze zabudowane prawie całkowicie z drewna. Jedynie domy w południowej pierzei rynku dużego były murowane. Najznakomitszymi budowlami w tym czasie pozostawały, oczywiście, Kościół św. Jakuba i dawny klasztor, szpital murowany Budrewicza, szkoła elementarna oraz bydłobojnia. W 1909 roku funkcjonowały następujące przedsiębiorstwa : młyn wodny, tartak parowy, niciarnia, cegielnia, i fabryka wody sodowej. Główne ulice były brukowane. Miasto posiadało pocztę i telegraf, a także telefon. Funkcjonował urząd gminny, sąd, dwie szkoły, straż pożarna i teatr amatorski. Działała w Krzepicach od 1912 roku kasa pożyczkowa pod nazwą „Kasa Spółdzielcza Stefczyka w Krzepicach”, przekształcony w 1928 roku w Bank Ludowy. i od 1926 istniała Stacja Państwowa Kolei Żelaznych.

W dziejach miasta swą kartę zapisali krzepiccy Żydzi. Pojawili się tu w początkach XVII wieku. Od 1730 r. mieli swoją bożnicę, a w 1795 uzyskali odrębną dzielnicę – Nowokrzepice. W 1857 r. było tu 1057 Żydów, co stanowiło 49 % mieszkańców Krzepic. W II Rzeczypospolitej ich liczba wzrosła ( wg. Spisu powszechnego z 1921r. ) do 1772. Zajmowali się rzemiosłem i handlem. W 1942 r. większość z nich wywieziona została do obozu zagłady w Oświęcimiu. ( Więcej na ich temat w specjalnym rozdziale).

Po odzyskaniu niepodległości w roku 1918 Krzepice weszły w skład województwa kieleckiego oraz powiatu częstochowskiego. Nastąpił wówczas znaczny przyrost liczby mieszkańców – do 6278 osób w przededniu II wojny światowej. Miasto nadal słynęło z organizacji dużych targów czwartkowych, oraz ze znakomitych wyrobów wędliniarskich. W 1926 r. uzyskało połączenie kolejowe ze Śląskiem i Wieluniem. Sprawnie przed wojną funkcjonowały również Bank Ludowy, Spółdzielnia Mleczarska. Czynne były trzy szkoły powszechne, w tym od 1928 r. nowa: 7 – klasowa. Aktywną działalność, także kulturotwórczą, pełniły Ochotnicza Straż Pożarna i młodzieżowe organizacje katolickie. Rozwój miasta przerwany został wraz z wybuchem kolejnej wojny. Obszar ten wcielony do Rzeszy Niemieckiej ( w obrębie administracyjnym powiatu Blachownia w rejencji opolskiej ), pomimo, że nie doznał większych szkód materialnych ( poza bombardowaniami południowo zachodniej części miasta), utracił na skutek deportacji i zagłady Żydów, masowych wywózek, egzekucji oraz poległych na frontach wojny Polaków znaczny odsetek liczby mieszkańców wobec okresu przedwojennego.

Po wojnie Krzepice wraz okolicznymi miejscowościami ponownie weszły w skład województwa kieleckiego, a po reformie administracyjnej z 1950 r. znalazły się w województwie katowickim. W latach 1975 – 1997 przynależały do województwa częstochowskiego. Po kolejnej reformie administracyjnej z 1999 roku miasto i gmina znalazły się w obrębie województwa śląskiego.

Należy zaznaczyć, iż specyfiką Krzepic jest brak wielkich zakładów produkcyjnych, fabryk czy nawet manufaktur. Dominującą rolę przez cały okres istnienia miasta odgrywała drobna Jeszcze w XIX wieku na terenie miasta tutejsze rzemiosło skupiało aż 36 różnych specjalności, począwszy od bednarzy, cieśli, poprzez kowali, kuśnierzy, a na szklarzach czy sukiennikach kończąc. Natomiast w 1936 roku Izba Rzemieślnicza w Kielcach podawała, iż w Krzepicach wciąż działały aż 242 warsztaty rzemieślnicze. Dopiero przemiany gospodarcze, jakie nastąpiły po 1945 roku, prawie całkowicie zlikwidowały tutejsze rzemiosło na rzecz produkcji spółdzielczej. Niemniej krzepiccy drobni producenci przetrwali znacznie dłużej niż handel, który podupadł już na przełomie XVIII i XIX wieku, głównie za sprawą licznych wojen, rozbiorów i represji popowstaniowych, które dotykały te ziemie. W XIX wieku ludność miasta liczyła przeciętnie niewiele ponad 2000 mieszkańców. Duży wzrost nastąpił w początkach XX wieku, gdy populacja stałych mieszkańców przekroczyła 4000, natomiast już w 1931 roku osiągnęła liczbę prawie 6300, jednak dalszy rozwój zahamowany został wybuchem II wojny światowej.

Równocześnie, zaraz po wojnie, ziemia krzepicka weszła w nowy jakościowo okres swojego rozwoju. Zmieniło się zasadniczo położenie geopolityczne miasta i gminy. Dawna granica polsko - niemiecka przesunięta została daleko na zachód. Miasteczko zatraciło więc swój przygraniczny charakter. Zniknęli też Żydzi. Jednak najistotniejszym czynnikiem kształtującym losy tego terenu po wojnie stał się fakt pełnego uzależnienia historii miasteczka i okolic od wydarzeń politycznych w całej Polsce, zwłaszcza po dojściu komunistów do władzy. Można historię tą podzielić na trzy wyraźne etapy:

• Etap I: przypadający na lata 1945 – 1948, w którym pomimo umacniania się systemu władzy komunistycznej, utrudniającego samorządność władz lokalnych i mieszkańców, istniały i działały jeszcze organizacje społeczno – gospodarcze, kulturalne i kościelne z okresu przedwojennego, a nawet doszło do awansu miasteczka na polu edukacyjnym,
• Etap II: obejmujący lata 1949 – 1989, będący czasem, w którym poprzez monopol władzy PZPR i jej sojuszników z ZSL i SD, działały na terenie gminy tylko organizacje z politycznego „namaszczenia” komunistów, zatem aktywność rzemiosła była ledwie tolerowana, a rolnicy „ zachęcani” do kołchozów. O niezależności politycznej czy kulturalnej nie ma co dywagować. Na szczęście w parafii krzepickiej bywali wspaniali księża…
• Etap III: rozpoczęty zmianami ustrojowymi w Polsce od 1989 roku, przywracający samorządność terytorialną gminie Krzepice, oraz odbudowę aktywności społecznej ( no…, raczej gospodarczej) w różnych dziedzinach życia.

W okresie powojennym obok zjawisk hamujących w sposób ewidentny rozwój gminy i jej mieszkańców można wskazać również i takie, które przyczyniały się do rozwoju tego terenu. Na pierwszym miejscu należałoby wymienić rozwój oświaty na szczeblu szkolnictwa średniego.

Podczas okupacji niemieckiej na terenie Krzepic działało aż dwadzieścia kompletów tajnego nauczania. Powstały one z inspiracji przybyłego z Kaszub nauczyciela, Jana Pronobisa. Na bazie wspomnianych kompletów J. Pronobis przy aktywnym współudziale innych nauczycieli i wielu mieszkańców, uzyskał zaraz po wojnie zezwolenie na otwarcie najpierw gimnazjum, a od września 1945 roku- liceum ogólnokształcącego. Do 1957 roku w powstałym liceum pracował na stanowisku dyrektora i nauczyciela dr Ignacy Kozielewski - twórca hymnu harcerskiego. Wśród absolwentów tutejszego liceum warto wymienić m.in. reżysera Sylwestra Chęcińskiego, kardiochirurga prof Mariana Zembalę, związanego z kulturą Roberta Tekielego, czy dziennikarza Włodzimierza Frąckiewicza. Od 1970 roku działa społecznie przy szkole Stowarzyszenie Absolwentów i Wychowanków - jedna z pierwszych tego typu organizacji w powojennej Polsce. Stowarzyszenie to co 5 lat organizuje pod koniec czerwca zjazdy absolwentów krzepickiego L.O.

Ważną placówką, dbającą o zdrowie mieszkańców kilku okolicznych gmin, jest działający od powojnia szpital rejonowy w Krzepicach, rozbudowany w 1975 roku. Obecnie jest on jedną z dwóch tego typu placówek działających na terenie powiatu kłobuckiego. Po wojnie powstało również w Krzepicach stałe kino, często modernizowane przez jego kierownika, Kazimierza Zembalę. Dzięki jego staraniom kino oraz inne pomieszczenia o przeznaczeniu kulturalnym znajdują się obecnie w powstałym na początku lat 80- tych budynku Domu Kultury. Niewątpliwie na uwagę zasługuje również dynamiczna działalność tutejszej Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej. Jej działalność sięga do początków XX wieku. Po wojnie znacznie rozwinęła swoje usługi produkcyjne, a do swoich sztandarowych produktów zaliczyć może tzw. serek krzepicki, wzmiankowany w wielu wydaniach encyklopedii powszechnej.

Nie można pominąć również działalności klubu sportowego „ Liswarta Krzepice „. Jego początki sięgają jeszcze okresu przedwojennego. Sekcja piłkarska seniorów występowała po wojnie przez wiele lat w rozgrywkach na szczeblu okręgowym (obecnie gra w klasie A). Jednak pod względem rozwoju gospodarczego, w zakresie nowoczesnej infrastruktury - dotyczącej budownictwa mieszkaniowego czy modernizacji miejskich ulic oraz terenu wsi- okres aż do 1989/90 roku można uznać za okres stagnacji a w dziedzinie handlu i usług- głębokiego upadku.. Dość wspomnieć, że z 242 warsztatów rzemieślniczych, jakie działały w samych Krzepicach jeszcze tuż po wojnie, pozostało na początku lat 60- tych zaledwie kilka. Dopiero proces transformacji ustrojowej od początku lat 90- tych wpłynął na znaczne ożywienie i pozytywne przemiany cywilizacyjne na terenie miasta i gminy Krzepice.

Po odzyskaniu niepodległości w roku 1918 Krzepice weszły w skład województwa kieleckiego oraz powiatu częstochowskiego. Nastąpił wówczas znaczny przyrost liczby mieszkańców – do 6278 osób w przededniu II wojny światowej. Miasto nadal słynęło z organizacji dużych targów czwartkowych, oraz ze znakomitych wyrobów wędliniarskich. W 1926 r. uzyskało połączenie kolejowe ze Śląskiem i Wieluniem. Sprawnie przed wojną funkcjonowały również Bank Ludowy, Spółdzielnia Mleczarska. Czynne były trzy szkoły powszechne, w tym od 1928 r. nowa: 7 – klasowa. Aktywną działalność, także kulturotwórczą, pełniły Ochotnicza Straż Pożarna i młodzieżowe organizacje katolickie. Rozwój miasta przerwany został wraz z wybuchem kolejnej wojny. Obszar ten wcielony do Rzeszy Niemieckiej ( w obrębie administracyjnym powiatu Blachownia w rejencji opolskiej ), pomimo, że nie doznał większych szkód materialnych ( poza bombardowaniami południowo zachodniej części miasta), utracił na skutek deportacji i zagłady Żydów, masowych wywózek, egzekucji oraz poległych na frontach wojny Polaków znaczny odsetek liczby mieszkańców wobec okresu przedwojennego.

Po wojnie Krzepice wraz okolicznymi miejscowościami ponownie weszły w skład województwa kieleckiego, a po reformie administracyjnej z 1950 r. znalazły się w województwie katowickim. W latach 1975 – 1997 przynależały do województwa częstochowskiego. Po kolejnej reformie administracyjnej z 1999 roku miasto i gmina znalazły się w obrębie województwa śląskiego.

Należy zaznaczyć, iż specyfiką Krzepic jest brak wielkich zakładów produkcyjnych, fabryk czy nawet manufaktur. Dominującą rolę przez cały okres istnienia miasta odgrywała drobna Jeszcze w XIX wieku na terenie miasta tutejsze rzemiosło skupiało aż 36 różnych specjalności, począwszy od bednarzy, cieśli, poprzez kowali, kuśnierzy, a na szklarzach czy sukiennikach kończąc. Natomiast w 1936 roku Izba Rzemieślnicza w Kielcach podawała, iż w Krzepicach wciąż działały aż 242 warsztaty rzemieślnicze. Dopiero przemiany gospodarcze, jakie nastąpiły po 1945 roku, prawie całkowicie zlikwidowały tutejsze rzemiosło na rzecz produkcji spółdzielczej. Niemniej krzepiccy drobni producenci przetrwali znacznie dłużej niż handel, który podupadł już na przełomie XVIII i XIX wieku, głównie za sprawą licznych wojen, rozbiorów i represji popowstaniowych, które dotykały te ziemie. W XIX wieku ludność miasta liczyła przeciętnie niewiele ponad 2000 mieszkańców. Duży wzrost nastąpił w początkach XX wieku, gdy populacja stałych mieszkańców przekroczyła 4000, natomiast już w 1931 roku osiągnęła liczbę prawie 6300, jednak dalszy rozwój zahamowany został wybuchem II wojny światowej.

Równocześnie, zaraz po wojnie, ziemia krzepicka weszła w nowy jakościowo okres swojego rozwoju. Zmieniło się zasadniczo położenie geopolityczne miasta i gminy. Dawna granica polsko - niemiecka przesunięta została daleko na zachód. Miasteczko zatraciło więc swój przygraniczny charakter. Zniknęli też Żydzi. Jednak najistotniejszym czynnikiem kształtującym losy tego terenu po wojnie stał się fakt pełnego uzależnienia historii miasteczka i okolic od wydarzeń politycznych w całej Polsce, zwłaszcza po dojściu komunistów do władzy. Można historię tą podzielić na trzy wyraźne etapy:

• Etap I: przypadający na lata 1945 – 1948, w którym pomimo umacniania się systemu władzy komunistycznej, utrudniającego samorządność władz lokalnych i mieszkańców, istniały i działały jeszcze organizacje społeczno – gospodarcze, kulturalne i kościelne z okresu przedwojennego, a nawet doszło do awansu miasteczka na polu edukacyjnym,
• Etap II: obejmujący lata 1949 – 1989, będący czasem, w którym poprzez monopol władzy PZPR i jej sojuszników z ZSL i SD, działały na terenie gminy tylko organizacje z politycznego „namaszczenia” komunistów, zatem aktywność rzemiosła była ledwie tolerowana, a rolnicy „ zachęcani” do kołchozów. O niezależności politycznej czy kulturalnej nie ma co dywagować. Na szczęście w parafii krzepickiej bywali wspaniali księża…
• Etap III: rozpoczęty zmianami ustrojowymi w Polsce od 1989 roku, przywracający samorządność terytorialną gminie Krzepice, oraz odbudowę aktywności społecznej ( no…, raczej gospodarczej) w różnych dziedzinach życia.

W okresie powojennym obok zjawisk hamujących w sposób ewidentny rozwój gminy i jej mieszkańców można wskazać również i takie, które przyczyniały się do rozwoju tego terenu. Na pierwszym miejscu należałoby wymienić rozwój oświaty na szczeblu szkolnictwa średniego.

Podczas okupacji niemieckiej na terenie Krzepic działało aż dwadzieścia kompletów tajnego nauczania. Powstały one z inspiracji przybyłego z Kaszub nauczyciela, Jana Pronobisa. Na bazie wspomnianych kompletów J. Pronobis przy aktywnym współudziale innych nauczycieli i wielu mieszkańców, uzyskał zaraz po wojnie zezwolenie na otwarcie najpierw gimnazjum, a od września 1945 roku- liceum ogólnokształcącego. Do 1957 roku w powstałym liceum pracował na stanowisku dyrektora i nauczyciela dr Ignacy Kozielewski - twórca hymnu harcerskiego. Wśród absolwentów tutejszego liceum warto wymienić m.in. reżysera Sylwestra Chęcińskiego, kardiochirurga prof Mariana Zembalę, związanego z kulturą Roberta Tekielego, czy dziennikarza Włodzimierza Frąckiewicza. Od 1970 roku działa społecznie przy szkole Stowarzyszenie Absolwentów i Wychowanków - jedna z pierwszych tego typu organizacji w powojennej Polsce. Stowarzyszenie to co 5 lat organizuje pod koniec czerwca zjazdy absolwentów krzepickiego L.O.

Ważną placówką, dbającą o zdrowie mieszkańców kilku okolicznych gmin, jest działający od powojnia szpital rejonowy w Krzepicach, rozbudowany w 1975 roku. Obecnie jest on jedną z dwóch tego typu placówek działających na terenie powiatu kłobuckiego. Po wojnie powstało również w Krzepicach stałe kino, często modernizowane przez jego kierownika, Kazimierza Zembalę. Dzięki jego staraniom kino oraz inne pomieszczenia o przeznaczeniu kulturalnym znajdują się obecnie w powstałym na początku lat 80- tych budynku Domu Kultury. Niewątpliwie na uwagę zasługuje również dynamiczna działalność tutejszej Okręgowej Spółdzielni Mleczarskiej. Jej działalność sięga do początków XX wieku. Po wojnie znacznie rozwinęła swoje usługi produkcyjne, a do swoich sztandarowych produktów zaliczyć może tzw. serek krzepicki, wzmiankowany w wielu wydaniach encyklopedii powszechnej.

Nie można pominąć również działalności klubu sportowego „ Liswarta Krzepice „. Jego początki sięgają jeszcze okresu przedwojennego. Sekcja piłkarska seniorów występowała po wojnie przez wiele lat w rozgrywkach na szczeblu okręgowym (obecnie gra w klasie A). Jednak pod względem rozwoju gospodarczego, w zakresie nowoczesnej infrastruktury - dotyczącej budownictwa mieszkaniowego czy modernizacji miejskich ulic oraz terenu wsi- okres aż do 1989/90 roku można uznać za okres stagnacji a w dziedzinie handlu i usług- głębokiego upadku.. Dość wspomnieć, że z 242 warsztatów rzemieślniczych, jakie działały w samych Krzepicach jeszcze tuż po wojnie, pozostało na początku lat 60- tych zaledwie kilka. Dopiero proces transformacji ustrojowej od początku lat 90- tych wpłynął na znaczne ożywienie i pozytywne przemiany cywilizacyjne na terenie miasta i gminy Krzepice.

Najważniejszymi inwestycjami w Krzepicach i gminie w ostatnich latach były:

• 1.Kontynuacja i właściwie dokończenie budowy kanalizacji sanitarnej w całej gminie
• 2.Budowa i przebudowa dróg oraz ścieżek rowerowych- w ramach ulic: Krakowskiej, Dolnej, Targowej, Częstochowskiej, Krakowskiej, Dąbrowskiego i Broniewskiego, ulicy Polnej i Kazimierza Wielkiego, budowa ciągów chodnikowych między Krzepicami a Kukowem oraz między Kuźniczką a Starokrzepicami oraz w Dankowicach.
• 3.Powstanie północnej obwodnicy Krzepic- odciążającej narastający ruch komunikacyjny w Krzepicach. Długość obwodnicy wynosi ok.7 km. Inwestycja ta –– pozwoliła na przyspieszenie modernizacji i infrastruktury Krzepic, w tym rewitalizację Rynku im. Powstańców Styczniowych. Przebudowa rynku ( rozpoczęta ostatecznie w 2009 roku ) - reprezentacyjnej części miasteczka przebiega z zachowaniem w pełni walorów jego zabytkowej architektury i układu przestrzennego
• 4.Realizacja opracowanej w latach 90- tych koncepcji gazyfikacji gminy. Zgazyfikowanie terenu pozwoli znacznie ograniczyć emisję zanieczyszczeń z powodu emisji szkodliwych gazów z kotłowni węglowych. Być może budowa gazociągu, biegnącego ostatecznie nie od strony Olesna, lecz z rejonu Blachowni przez Kłobuck, Opatów do Krzepic rozpocznie się w 2012 roku. Pozwoli to ostatecznie na normalne udrożnienie drogi między Krzepicami a Dankowem.